Bu mövzunun din daxili mövzulardan olduğunu nəzərə alaraq, ona görə də, yalnız şiənin nəzərindən bu suala cavab veririk.

Şiənin nəzərindən İmamlar (ə) məsumdurlar və Allah tərəfindən Peyğəmbər (s) vasitəsi ilə o həzrətin xəlifəsi olaraq camaata tanıtdırırlar. Buna əsasən, onlar Allahın yaratdıqlarına höccətdirlər və sözlərinin də, Peyğəmbərlərin sözü kimi zati höcciyyəsi var və sənədə və nisbət verməyə ehtiyacı yoxdur. Başqa sözlə, şiə bu əqidədədir ki, Peyğəmbər bir sözü buyurduğu zaman sənədə ehtiyacı olmadığı və heç kim o həzrətdən sənəd istəmir və onun sözünün höccət olmasında heç bir şəkkinin olmadığı kimi, məsumların sözlərinin də, sənədə ehtiyacı yoxdur və onların sözünün höccət olmasında heç bir şəkk yoxdur.

Qeyd etməliyik ki, məsum İmamlardan bizə çatan hədislər iki dəstəyə bölünür:

1. Rəvayətlərin bir dəstəsi istinadlı formada bəyan olubdur. Yəni sənədlərin zəncirəsi (ravilər zəncirəsi) də qeyd olubdur. Belə ki, hər bir İmam öz atasından Peyğəmbərdə sona çatmaqla rəvayətin sənədini nəql edir.

Buna əsasən, bu hədislərdə sənədləri bəyan olub və sənəd cəhətdən heç bir iradın tapılmamasından əlavə, hətta sənəd cəhətdən daha çox etibarlı sayılır.

Bu dəstədən olan rəvayətlər də iki formadadır:

a). Biri budur ki, ata- babalarının adlarını bir- birinin ardınca bəyan edirlər. Məsələn:

«... قال أبو الحسن الرضا (ع) سمعت أبي موسى بن جعفر يقول سمعت أبي جعفر بن محمد يقول سمعت أبي محمد بن علي يقول سمعت أبي علي بن الحسين يقول سمعت أبي الحسين بن علي يقول سمعت أبي أمير المؤمنين علي بن أبي طالب (ع) يقول سمعت رسول الله ص يقول سمعت جبرئيل يقول سمعت الله عز و جل يقول لا إله إلا الله حصني فمن دخل حصني أمن من عذابي فلما مرت الراحلة نادانا بشروطها و أنا من شروطه» [1]

(Zəməxşəri Rəbul- əbrar kitabında Yəhya bin Hüseyn Hüseynidən səhifətur- Rizanın sənədi barəsində nəql edir: Bu sənədlər dəlinin qulağına çatsa, ağıllı olar.[2])

b) O biri budur ki, ravi "ən abaihi" (atalarından) kəlməsini gətirməklə, onların adlarının məlum olduğuna görə, onu gətirmişdir. Şiənin rəvayət kitabının hamsında təxminən 6671 hədis İmamlar (ə)- dan sənədli formada "ən abaihi" (atalarından= ən Rəsulullah) kəlməsi ilə nəql olubdur ki, bunların 278 hədisi şiənin kutubi- ərbəəsində (dörd kitab) (60 hədis Kafidə, 46 hədis Mən la yəhzuruhul- fiqhdə, 128 hədis Təhzibdə və 34 hədis İstibsarda) gəlibdir. Nümunə olaraq sənədli və yəqini olan bir hədisi burada bəyan edirik:

«عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ  السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) ...»[3]

Məlumdur ki, əgər bir hədis bu növ sənədlə nəql olunsa, "Silsilətuz- zəhəb"[4] hədisi deyilibdir. Çünki, şiənin nəzərinə əsasən İmamların hamısı yer üzündə İlahi höccət olub və höccət cəhətdən onlarla Peyğəmbər arasında heç bir fərq olmasa da, amma şiədən qeyrilərinin nəzərindən, bunlar ən yaxşı insanar və ən çox inanılmış şəxslərdirlər.[5]

2. Rəvayətlərin digər bir dəstəsi sənədsiz bəyan olubdur. Bu dəstə rəvayətlərdə iki qismdir:

a). Vasitə ilə Peyğəmbərlərdən nəql edirlər, amma sənədini qeyd etmirlər. Nümunə olaraq bu hədisə diqqət edin:

«عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)»[6]

Şiə mənbələrində minlərcə və kutubi- ərbədə (Kafi, Mən la yəhzuruhul- fəqih, Təhzib və stibsar) yüzlərcə hədis bu adla nəql olubdur.

Bu növ hədislərdə, sənəd zəncirləri qeyd olunmayıb və

zahirdə mürsəl olsalar da, amma bunu nəzərə almalıyıq ki, məsumlar hətta əhli- zünnənin nəzərində də, əminlərdən və düz danışanlardandılar, ona görə də, qəbul etməliyik ki, onlar Peyğəmbərin buyurmadığı hədisi, İlahi hökm kimi bəyan etmir və ya Peyğəmbərə nisbət vermirlər. İmam Sadiq (ə) buyurubdur: Mənim hədisim, atamın (İmam Baqir) hədisi, atamın (İmam Baqir) hədisi, babamın (İmam Zeynul- abidin) hədisi, babamın (İmam Zeynul- adibin) hədisi, (İmam) Hüseynin hədisi, Hüseynin hədisi, (İmam) Həsənin hədisi, Həsənin hədisi Əmirəl- möminin (ə)- ın hədisi, Əmirəl- mömininin hədisi, Allah Rəsulu (s)- in hədisi və Allah rəsulunun hədisi, Allah- Taalanın sözüdür.[7]

b). Camiə, Fatimə müshəfi, Cəfr və... kitablardan nəql etsələr də, onlar istinadlı və müsəlmanların hamısı üçün höccətdir.[8]

Buna əsasən, məsum İmamlardan nəql olunan hədislər, sənədli, etibarlı və onlarda heç bir şəkk yoxdur.

Qeyd etməliyik ki, bu məsələ keçmişdə də müzakirə mğvzusu olubdur. Məsum İmamlar (ə)- ın sözlərinin zati höccət olmasını qəbul etməyən bir dəstə bu məsələyə etiraz edirdilər. Bu cəhətdən bunun yollarından istifadə olunurdu.

Cabir bin Yezid deyir: İmam Baqir (ə)- a ərz etdim:

Mənə hədis deyəndə sənədini də mənə de. İmam (ə) buyurdu: Atam babamdan, o da Peyğəmbərdən (s), o da, Cəbrayıl (ə)- dan o da Allah- Taaladan mənim üçün hədis deyibdir. Sənin üçün ddiyim hər bir hədis, bu sənədlədir.[9]

Digər bir rəvayətdə gəlibdir: Məhəmməd bin Əli (İmam Baqir) Cəbirin Peyğəmbərlə birgə olması hörmətinə onun yanına gedirdi və onunla otururdu və Allah- Taaladan onlar üçün hədis deyirdi. Mədinə əhli dedilər: Biz bundan cəsarətlisini görməmişik. (çünki balaca yaşında Allah tərəfindən hədis deyir), elə ki, gördü belə deyirlər, Peyğəmbər (s)- dən hədis dedi. Mədinə əhli dedilər: Biz bundan daha yalançı birisini görməmişik. Görmədiyi şəxsdən bizə hədis deyir. Elə ki, gördü belə deyirlər, Cabir bin Abdullahdan onlara hədis dedi. Bu zaman onu təsdiqlədilər. Halbu ki, Cabir onun yanına gedib və ondan elm öyrənirdi.[10]

Nəticə:

Məsum İmamların sözünün zati höccətliyi var və onlar sözü Peyğəmbərin və Allahın sözüdür, istər zahirdə sənədli olsun ya olmasın.